Туған телгә һөйөү уны тәрәнерәк өйрәнеүгә әйҙәне

Билдәле диалекттар белгесе, лексикограф, балалар яҙыусыһы, филология фәндәре кандидаты,  Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө ғилми үҙәгенең Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре Миндейәр Ишбирҙе улы  Дилмөхәмәтов –  уларҙың береһе.

1957 йылда Миндейәр Дилмөхәмәтов  Яңыбай урта мәктәбен тамамлай. Тәүҙә Чапаев исемендәге колхозда иҫәпсе булып эшләй, һуңынан Яңыбай ауыл советы секретары итеп күсерәләр. 1960 йылда ул Башҡорт дәүләт университеты ҡарамағындағы әҙерлек курсына уҡырға инә. Бер үк ваҡытта “Горжилкоммунстрой” төҙөлөш тресында төрлө эштәрҙе башҡарыусы булып эшләй. 1961 йылда  Башҡорт дәүләт университетының  рус – башҡорт бүлегенә уҡырға инә. Студент йылдарында  төркөм старостаһы була, КПСС сафтарына инә,  әҙәби түңәрәктә әүҙем ҡатнаша,  шиғырҙар яҙа. 1966-1968 йылдарҙа “Яңы тормош” район гәзите редакцияһында  редакторҙың дубляж буйынса урынбаҫары, “Искра” колхозында  башланғыс сәйәси мәктәп пропагандисы булып эшләй, 1968 йылда өлкән әҙәби хеҙмәткәр сифатында “Башҡортостан пионеры” республика гәзите редакцияһына эшкә урынлаша.

1969 йылда ул  СССР Фәндәр академияһы  Башҡортостан филиалының Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтына (хәҙер Рәсәй Фәндәр академияһы  Өфө ғилми үҙәгенең Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты)   эшкә күсә, башҡорт теле диалекттарын өйрәнә,  аспирантурала уҡый. Башҡортостан райондары буйлап  һәм республиканан ситтә 10 экспедицияла һәм командировкаларҙа ҡатнаша, унда төрлө төбәктәрҙә  башҡорттарҙың һөйлә‰ теле буйынса бай материал туплай, Урта Урал башҡорттарының телмәрен өйрәнә.

Институтта эшләгән йылдарҙа М.Дилмөхәмәтов “Башҡорт теленең диалектологик атласы” коллектив теманы төп башҡарыусыларҙың  береһе була. Ошо тема материалдары атластың нигеҙен тәшкил итә,  унда яљташыбыґ  авторҙаш һәм “Башҡорт   диалекттары һүҙлеге”нең яуаплы  редакторы була. Миндейәр Ишбирҙе улы – “Башҡорттарҙың һөйләү теле өлгөләре” йыйынтығы, “Башҡорт телмәре һүҙлегенең (көнбайыш диалект)” III томы авторҙашы. Өсөнсө том өҫтөндә эш экспедицияларҙа “Башҡорт теленең диалектологик  атласы” өсөн материал йыйыу менән бер рәттән алып барыла. Экспедициялар Н.Мәҡсүтова етәкселегендә эшләй.  Шулай уҡ ул “Башҡорт һөйләү теле лексикаһы (лексика – семантик разрядтарҙы сағыштырып тикшереү)” коллектив темаһын яуаплы башҡарыусыларҙың береһе була.

М.И.Дилмөхәмәтов һәм уның хеҙмәттәштәре тарафынан диалекттарҙың бай  фонды булдырылған,  диалекттар һәм башҡорт теле фәне буйынса бар ҙур тикшеренеүҙәр  уның нигеҙендә әҙерләнә һәм баҫыла. Филология фәндәре кандидаты М.Дилмөхәмәтовтың тикшеренеүҙәре башҡорт диалекттарын  үҫтереүҙә ҙур теоретик һәм практик әһәмиәткә эйә.

Миндейєр Дилмµхємєтов 2009 йылда вафат була, ¤фµ љалаhында ерлєнгєн.

Елена Усольцева әҙерләне